Οροπέδιο Ομαλού

Το Οροπέδιο του Ομαλού βρίσκεται 38km νότια της πόλης των Χανίων σε υψόμετρο 1.040 έως 1.250 μέτρων, περιτριγυρισμένο από τις υψηλές κορυφές των Λευκών Ορέων. Το οροπέδιο έχει να παρουσιάσει μια μοναδική σε ομορφιά όψη τον χειμώνα όταν πολλές φορές σκεπάζεται από τα χιόνια ενώ όλο το χρόνο φθάνουν ως εδώ πολλοί Έλληνες και ξένοι επισκέπτες.

Παλαιότερα, λόγω της απομονωμένης και δύσβατης θέσης του, το οροπέδιο υπήρξε το καταφύγιο των ανθρώπων της περιοχής και το ορμητήριο των επαναστατών κατά τους δυόμισι αιώνες της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη, αλλά και σε όλους τους δύσκολους καιρούς, απέναντι σε κάθε ξένο κατακτητή. Επίσης, εδώ καλλιεργούσαν σιτηρά και πατάτες, ενώ υπήρχαν πολλές καλύβες βοσκών και "μιτάτα" (στοιχειώδη τυροκομεία) όπου παρασκευάζονταν το θαυμάσιο τυρί της περιοχής. Κατά τη γερμανική κατοχή στον Ομαλό λειτούργησε για κάποιο μικρό διάστημα και ένα μικρό αεροδρόμιο.

Σήμερα, από τον Ομαλό και συγκεκριμένα από την τοποθεσία Ξυλόσκαλο (1.250m), ξεκινά το μονοπάτι για την διάβαση του ξακουστού σε όλο τον κόσμο φαραγγιού της Σαμαριάς, το οποίο δέχεται χιλιάδες επισκέπτες τις ημέρες του καλοκαιριού. Εκεί βρίσκεται το δασικό φυλάκιο και ένα κέντρο πληροφόρησης (είδος μουσείου) για τα Λευκά Όρη και τον Εθνικό Δρυμό της Σαμαριάς.

Απέναντι και πάνω από το Ξυλόσκαλο ορθώνεται με μια άγρια περηφάνια το κακοτράχαλο βουνό του Γκίγκιλου (ή Σαπημένος) με την κορφή του στα 2.080 μέτρα όπου στα αρχαία χρόνια είχε κατά την παράδοση το θρόνο του ο Κρητογένης Δίας. Δυτικά από τον Γκίγκιλο στις κορφές της Αγκαθωπής (1.768 μ.) και Ψιλάφι (1.984 μ.) πιστεύεται ότι πραγματοποιούσε ο Δίας τις αρματοδρομίες του. Μάλιστα, στις κορφές της Αγαθωπής είχαν πραγματοποιηθεί παλαιότερα χιονοδρομικοί αγώνες slalom.

Μια από τις ωραιότερες διαδρομές στα Λευκά Όρη είναι αυτή της ανάβασης στον Γκίγκιλο που απαιτεί δυόμισι ωρών πεζοπορία. Η διαδρομή αυτή είναι μάλιστα σχετικά εύκολη. Στα μισά της διαδρομής (μια ώρα πεζοπορία από το Ξυλόσκαλο) υπάρχει η πηγή Λινοσέλλι (Σελί των Ελλήνων) όπου στα 1.500 μέτρα ύψος το νερό τρέχει όλο το χρόνο παγωμένο και όπου υπήρχε στην αρχαιότητα γνωστό Μαντείο. Λίγο πριν βρίσκεται το Δαιμονόσπηλιο, άντρο και βασίλειο των δαιμόνων κατά την παράδοση, γεμάτο θρύλους. Στον Γκίγκιλο έχουν χαραχθεί πολλές αναρριχητικές διαδρομές από Έλληνες και ξένους αλπινιστές ενώ περισσότερα από δέκα σπηλαιόβαρθρα σχίζουν την επιφάνειά του. Το βαθύτερο, με 115 μέτρα κατακόρυφη κάθοδο, το συναντάμε κατά την ανάβαση στην κορφή.

Νοτιανατολικά του οροπεδίου, ένας ορεινός δρόμος πέντε χιλιομέτρων, οδηγεί στο ορειβατικό καταφύγιο του Καλλέργη, στα 1.680 μέτρα ύψος, από όπου η θέα προς το Κρητικό και Λιβυκό πέλαγος, το φαράγγι της Σαμαριάς και το νησί της Γαύδου είναι συγκλονιστική. Από εκεί μπορεί όποιος θελήσει να συνεχίσει την ορειβασία του διασχίζοντας κατά μήκος τα Λευκά Όρη μέχρι τα Σφακιά ή αλλού.

Όταν κατεβαίνουμε στο οροπέδιο, δεξιά μας, διανοίγεται το μεγάλο σπηλαιοβάραθρο Χώνος ή του Τζανή ο σπήλιος, όπου είχε το λημέρι του τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο οπλαρχηγός Τζανής Μάρκος ή Φόβος μιας και ήταν πραγματικά ο φόβος και τρόμος του κατακτητή. Το σπηλαιοβάραθρο αυτό εξερευνήθηκε για πρώτη φορά από Χανιώτες και Γάλλους σπηλαιολόγους και το μήκος φτάνει σχεδόν τα δυόμισι χιλιόμετρα, η υψομετρική διαφορά από την είσοδό του τα 241 μέτρα και αποτελεί ένα τεράστιο κλειστό φαράγγι.

Απέναντι από την είσοδο του σπηλαίου Τζανή, πάνω στο μικρό ύψωμα βρίσκεται ο Πύργος και η εκκλησία του ξακουστού οπλαρχηγού και ημίθεου των Λευκών Ορέων, όπως είχε χαρακτηριστεί, του Χατζημιχάλη Γιάνναρη. Του Λακκιώτη επαναστάτη που γεννήθηκε το 1.851 και πέθανε το 1.916. Ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης κηδεύτηκε με τιμές στρατηγού εδώ στον Ομαλό όπου ήθελε να ταφεί, στα παλιά του λημέρια. Ήταν μεγαλειώδης στην εμφάνιση και στην ψυχή και εχρημάτισε γενικός αρχηγός της επαρχίας Κυδωνίας Χανίων από το 1.866 έως το έως το 1.898. Ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης ήταν από τους πρωτεργάτες των εξεγέρσεων του 1.855 και 1.856 και τους κύριους συντελεστές της μεγάλης επαναστάτης του 1.866-1.869. Είχε φυλακισθεί πολλές φορές από τους Τούρκους, από τους οποίους πάντοτε κατόρθωνε να δραπετεύει. Σε μια τέτοια δύσκολη και απίθανη απόδρασή του από το φρούριο του Φιρκά των Χανίων, το 1.860, έταξε, μετά την επιτυχία της να χτίσει το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα εδώ στον Ομαλό δίπλα στον πύργο του όπου αργότερα έγινε και ο τάφος του. Ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης ήταν για ένα διάστημα εξόριστος στην Οδησσό της Ουκρανίας. Το 1.912 έγινε βουλευτής και μέλος της κυβέρνησης της Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας. Την 1η Δεκεμβρίου του 1.915 παρέδωσε τη σημαία στον βασιλέα των Ελλήνων να την υψώσει στο φρούριο του Φιρκά για την επίσημη ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.